Fiat 128 - samochód roku 1969, główni twórcy sukcesu 128

Koncern Fiat pod koniec lat 60-tych planował wprowadzenie do produkcji modelu, który skutecznie mógłby konkurować na rynku motoryzacyjnym z VW-Garbusem pojazdem - o zbliżonej masie własnej, lecz z nadwoziem czterodrzwiowym. Podobnie jak legendarny "Garbus" miała to być konstrukcja nowatorska wyprzedzająca stereotypowe podejście do zagadnienia konstruowania pojazdu oraz co najważniejsze produkowana na skalę masową - jednocześnie prosta w obsłudze i dostępna dla przeciętnego człowieka. Tym modelem był 128, którego podstawowe wytyczne konstrukcyjne osobiście nakreślił Dr Dante Giacosa - odchodzący w 1970 r. na emeryturę (65 lat) - Szef zespołu inżynierów. Pierwsze swoje wizje konstrukcyjne dotyczące poprzecznego napędu Giacosa przelał na papier wiele lat wcześniej podczas pobytu w Anglii w Countcil of Industrial Design w Londynie. Od tego czasu mimo upływu lat jego młodzieńcze wizje prawie się nie zmieniły, a pod koniec lat 60-tych wykorzystał sytuację i zrealizował swoje marzenie - wskrzeszając w życie ideę poprzecznego napędu. Jest to postać wyjątkowa w historii motoryzacji, która zrewolucjonizowała sposób podejścia do konstruowania pojazdów - a jego idea wyprzedziła konkurentów o parę lat. Dopiero po paru latach konkurencja zaczęła wprowadzać pomysły Giacosa pod własnymi markami.
Dr Dante Giacosa, był związany z Fiatem od 1926 r. współtworzył takie sukcesy Fiata jak międzywojenny produkowanych w latach 30-tych Fiat 500 Topolno (Myszka). Jego osoba, kreśliła również wytyczne Fiata 128 i jego pochodnych. Osobiście Giacosa planował wprowadzenie do produkcji Fiata 128 w wersji 5-drzwiowej, a jego odręczne pierwsze rysunki pokazują kształty bryły nadwozia, które jest przyszłą Zastavą 1100. Faktem jest, że po raz pierwszy 128 w wersji hatchback (wtedy nazwa tego typu nadwozia jeszcze nie istniała, określało się je mianem Berlina) - było pokazane w Jugosławii tam też była od początku planowana jego produkcja przez Fiata. Fiat z modelem 128 planował globalną politykę produkcji i sprzedaży tego modelu - podobnie jak to miało miejsce z Fiatem 124 i 125. W 1971 r. 128 było sprzedawane w USA po otrzymaniu homologacji na tamtejszym rynku. Fabryki 128 ruszyły w Jugosławii, oraz w Argentynie, samochód był również dostępny w Australii i Nowej Zelandii. We Włoszech 128 było wytwarzane w Rivalta obok Mirafiori (fabryka Fiata produkująca później Fiata 131) w Turynie. W późniejszym okresie w obu zakładach, będących dzielnicami Turynu - serca włoskiej motoryzacji był od 1982 r. wytwarzany m.in. Fiat Uno.
Drugą osobą, która była współtwórcą sukcesu 128 był - Szef stylistów FIAT-a - Paolo Boano. To właśnie ci dwaj panowie i ich wizje konstrukcyjno-stylistyczne, wykraczające poza dotychczasowe kanony budowania samochodów przyczyniły się do powstania Fiata 128 jako kompaktowego, praktycznego, rodzinnego sedana. Nad kolorystyką nadwozi 128 czuwał zespół działu stylizacji Fiata pod kierownictwem Paolo Boano. Najbardziej znany "żółty" kolor 128 i Zastavy nosił nazwę "Positano Yellow" i był nie tylko wykorzystywany w "malowaniu" nadwozi samochodów ale również, był powszechnie używany w sztuce, grafice i wystroju wnętrza. Dzisiaj można było powiedzieć, że był to kolor na "topie". Biuro stylistyczne przywiązywało dużą wagę nie tylko do koloru nadwozia 128, ale również jego wnętrza, które kolorystycznie miało harmonizować i współgrać. Dlatego było ono czarne kontrastujące z nadwoziem. To właśnie Boano i jego zespół stylistów tworzyli "na jednej" linii - nadwozia do samochodów Fiat 127, Fiat 128 oraz Autobianchi (Lancia) A112. Nadwozia te cechowała duże podobieństwo stylistyczne nawiązujące do linii produkcyjnej jednego producenta - co stało się niejako normą dopiero na początku lat 80-tych - stosowaną przez większość wytwórni motoryzacyjnych dla wyróżnienia swojego "disign'u" od konkurencji. Prototyp nadwozia 128 był bardzo dobrze opracowany pod względem aerodynamicznym. Charakterystyczny wygląd zewnętrzny Fiata 128, przypomina nieco sylwetkę (rzut boczny) samochodu sportowego tamtych lat - pochylona ku przodowi ściana czołowa maski przedniej i ucięty "kufer" stwarza ten wygląd. Prototyp modelu 128 w naturalnej skali spędził 10 dni w Tunelu aerodynamicznym w Stuttgarcie w Niemczech, który jako jedyny dysponował prawidłową charakterystyką i długością niezbędną przy tego typu próbach. Jak ważne na wynik badań ma m.in. długość odcinka pomiarowego może świadczyć fakt błędnego wyznaczenia współczynnika dla Fiata Ritmo równego Cx=0,38 w tunelu aerodynamicznym firmy Pinfarina, gdy w rzeczywistości wynosił on Cx= 0,44. Błąd ten był spowodowany zbyt krótkim odcinkiem pomiarowym tunelu, który fałszował wynik rzeczywisty próby. Próby w tunelu wykazały konieczność zmiany tylnej krawędzi nadwozia, w konsekwencji której, podniesiona została linia bagażnika 128 - w celu zmniejszenia zawirowań strug powietrza opływającego pojazd. Badania w tunelu wykazały, że - Fiat 128 miał bardzo dobry współczynnik oporu powietrza wynoszący Cx=0,43. Porównując ten wynik z innymi nawet późniejszymi, nowszymi nadwoziami zaprojektowanymi dla Fiatów przez zewnętrzne firmy stylistyczne jak i własne biuro stylistyczne - należą się wyrazy podziwu dla konstruktorów i stylistów Fiata, że udało się im stworzyć tak udane nadwozie pod względem aerodynamicznym pod koniec lat 60-tych (dla porównania współczynniki oporu aerodynamicznego dla innych modeli Fiata: Fiat Ritmo Cx=0,44 -1979 r. firma stylistyczna Bertone, Fiat 127 Cx=45 - 1971 r. Centrum stylistyczne Fiat - Paolo Boano, Fiat 126 Cx=47 - 1972 r., Fiat Panda Cx=0,41 -1979 r. firma stylistyczna Ital-Disign - projekt: Giorgio Giugiario nazywana też często - Giugiaro od nazwiska jej twórcy )
We Włoszech pierwszą firmą, która zastosowała poprzeczny przednionapędowy układ była Autobianchi, która w 1964 r. rozpoczęła produkcję samochodu o nazwie Primula. Był już więc wzorzec samochodu na rodzimym, włoskim rynku. Skorzystano z tego w nowym Fiacie 128, tak samo jak w Primuli rozmieszczono zespoły układu napędowego. Patrząc w kierunku jazdy samochodu sprzęgło, skrzynia biegów i przekładnia główna znajdują się po lewej stronie silnika. (Firma Autobianchi została utworzona przy pomocy finansowej trzech firm motoryzacyjnych: FIAT-a, Pirelli i Bianchi. Wcześniej, od 1885 r. istniała w Mediolanie firma Bianchi naprawiająca, a następnie wytwarzająca rowery. Pod koniec XIX w. firma przestawiła się na produkcję samochodów. Spadkobierczynią tradycji wytwórczych tej firmy jest Autobanchi. Pierwszy samochód pod nową marką zakłady wyprodukowały w 1957 r. Do produkcji swoich pojazdów Autobianchi wykorzystuje zespoły napędowe samochodów marki FIAT. ) Koncern Fiat niejako konstruując nowe prototypy zanim je wypuścił pod własną marką testował "swoje" konstrukcje za pośrednictwem marki Autobianchi oraz reakcję rynku na tego typu pojazdy. Pośrednio sukcesy Primuli jako pierwszego rodzimego "włoskiego" pojazdu z silnikiem ułożonym poprzecznie napędzającymi koła przednie oraz wnioski wyciągnięte przez Fiata z tego sukcesu, spowodowały kontynuowanie prac przez Fiata nad własnym samochodem z analogicznym rozwiązaniem napędu.
Jednostka napędowa Fiata 128 była oryginalną konstrukcją Fiata, która została skonstruowana na potrzeby pierwszego Fiata z przednim napędem. Mimo swoich ponad 30 lat silnik ten nadal jest nowoczesny: wał ułożyskowany w 5 pkt. wałek rozrządu osadzony w głowicy ze stopów lekkich, napędzany za pośrednictwem paska zębatego od wału korbowego. Kiedy po raz pierwszy silnik 128 ujrzał światło dzienne była to wręcz rewelacja na tle ówcześnie produkowanych jednostek napędowych konstrukcja. Aurelio Lampredi - Dyrektor zespołu konstrukcji silników. Pracujący dla Fiata po przejściu z wytwórni Ferrari. Jest on twórcą udanych silników dla Fiata. m.in. do Fiat 132-1600,1800 (włoski Fiat 125-1600, Fiat Ritmo 125TC), oraz silnika Diesla (Fiat Ritmo) powstałego na bazie silnika Fiat 132-1800. Prawdopodobnie to Lampredi współprojejktował lub projektował silnik do 128.
Silnik 128 został oceniony przez Jury nadające nagrodę "Samochód roku" dla 128 jako najcichszy silnik skonstruowany kiedykolwiek przez Fiata, który był cichszy od silników innych konkurentów biorących udział w konkursie "Car of The Year 1969". Firma Pirelli specjalnie do 128 zaprojektowała opony 145x13" Pirelli Cinturato CN54, które zastąpiły model 145x13" Pirelli Cinturato CN53. Opony były projektowane specjalne pod samochód przednionapędowy i odznaczały się lepszą przyczepnością na mokrej nawierzchni i podczas hamowania od poprzedniego modelu. Opony posiadały stalowy kros i uwzględniały zachowanie się opony napędzanej na przędną oś i związane z tym problemy z którym nie radziły sobie klasyczne opony. Oprócz Pirelli firma Michelin produkował opony do 128 - 145x13" Michellin ZX.

Stateczność ruchu pojazdu, popularnie określana jako „dobre trzymane się drogi”, to tendencja do samoczynnego utrzymywania kierunku ruchu, nadanego przez kierowcę (przez odpowiednie ustawienie kół kierowanych), oraz samoczynnego powrotu na ustalony tor ruchu. Kierowalność samochodu jest to skłonność (posłuszeństwo) pojazdu do przyjmowana kierunku ruchu nadawanego mu przez kierowcę za pomocą kierownicy. Samochód Zastava 1100P (128) charakteryzuje się bardzo dobrą statecznością ruchu i równie dobrą kierowalnością. Zastosowanie precyzyjnej zębatki przekładni mechanizmu kierowniczego umożliwia łatwe skręcanie kół przednich, mimo że są one więcej obciążone niż koła tylne.
W normalnych warunkach pokonywanie zakrętu nie grozi utratą przyczepności kół do podłoża. Zastava 1100P ma prawidłową, lekko podsterowną charakterystykę prowadzenia, której nie traci nawet przy gwałtownym zamknięciu przepustnicy gażnika (przy zdjęciu nogi z pedału przyspieszenia). Taka charakterystyką, znamionującą prawidłowo zaprojektowane pojazdy, może się poszczycić tylko niewielka ilość aktualnie produkowanych samochodów na świecie. Dzięki napędowi kół przednich, ciągnących samochód (w przeciwieństwie do napędu kół tylnych, które pchają pojazd), uzyskano bardzo dobre trzymanie się drogi przy pokonywaniu zakrętów, nawet z dużymi prędkościami. Jednocześnie nisko położony środek ciężkości oraz prawidłowo opracowane zawieszenie kół jezdnych powodują, że wypadki przewrócenia się samochodu Zastava 1100P (128) zdarzają się bardzo rzadko i są z reguły wynikiem zupełnego dyletanctwa prowadzącego pojazd, lub silnego uderzane bocznego o przeszkodę w trakcie poślizgu. Nawet podczas jazdy przy porwistym bocznym wietrze samochód wykazuje niewielką wrażliwość na jego podmuchy.

Podsumowując Fiat 128 przez okres 10 lat produkcji (1969-1979, niektóre źródła podają datę końcową produkcji 1985 r. Jest to data zaprzestania sprzedawania i produkcji 128 na rodzimym rynku Włoskim) - było produkowane łącznie w 10 różnych wariantach nadwoziowych - co nawet dzisiaj jest rzeczą trudną do osiągnięcia (Renualt Megane - 6 wersji nadwozia) i dorównuje jedynie legendarnemu VW-Garbusowi (9 - wersji nadwozia).
Firma Lancia została wykupiona przez koncern Fiat w 1969 r. za symboliczny 1 milion Lirów, czyli za równowartość jaką należało wtedy wydać aby stać się właścicielem Fiata 128.

Literatura:
1. Poznajemy Samochody Osobowe Świata, Pojazdy Włoskie, pod red. Zdzisława Podbielskiego, Wydawnictwo Komunikacji i Łączności 1986.

2. Jeżdżę samochodem Zastava 1100P. Technika jazdy, obsługa i usprawnienia, Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, Warszawa 1979, mgr inż Zdzisław Glinka.

3. Czasopismo CAR,”Car Of The Year”, nr.3/1970. Dla zainteresowanych zeskanowany artykuł dostępny jest pod adresem:
www.mirafiori.com

4.Dział Fiat 128 w www.Carsfromitaly.com

Rodzina Fiata 128 na rok 1972, było z czego wybierać - 128 sedan, kombi, coupé oraz hatchback - jako Zastava 1100

Fiat 128 i Zatava po modernizacji. Modele dostępne odpowiednio po 1976 i 1983 r.

Dr Dante Giacosa - Szef zespołu inżynierów - jeden z twórców 128.

Dante Giacosa i Dr Cordiano - nowy Szef inżynierów Fiata - współtwórcy sukcesu 128.

Fabryka w Rivalta w Turynie, gdzie był produkowany Fiat 128.

Szef stylistów FIAT-a - Paolo Boano współtwórca 128. U dołu
128 w kolorze "Positano Yellow".

Jeden z odręcznych szkiców 128 Giacosa z nadwoziem przypomianjącym Zastavę 1100.

Jedna z koncepcji Fiata 128, od której powstała Zastava 1100

Na górze Autobianchi (Lancia) A112, u dołu Fiat 127 - Samochód roku 1971. Samochody poza podobieństwem stylistycznym były identyczne konstrukcyjne z wyjątkiem paru detali: 127 - miał zbiornik paliwa za osią tylną, a nie przed tą osią, jak to miał A112. Koło zapasowe w 127 podobnie jak w 128 było pod maską silnika, natomiast w A112 znalazło się pod podłogą bagażnika.

Autobianchi Primula z 1964 r. - pierwszy włoski samochód z silnikem poprzecznym.

Reklama opon Michelin ZX do 128.

Nagroda „Samochód roku 1969 i uhonorowany Fiat 128” Strona z czasopisma CAR nr 3/1970 r.